W poprzednim artykule omówiliśmy znaczenie znajomości druku dla nabywania umiejętności czytania, pisania i liczenia, a także obawę, że czynnik wspomagający przyszłe wyniki w nauce powinien opierać się na nabyciu kompetencji na etapie przededukacyjnym, zwykle najbardziej kompletnym wśród dzieci o skłonnościach autoedukacyjnych. Nasuwa się zatem pytanie, w jaki sposób możemy poprawić znajomość druku na wczesnym etapie rozwoju dzieci, aby ułatwić im późniejsze nabywanie innych podstawowych umiejętności.
W szczególności niepokoi nas fakt, że to głównie przedwcześnie dojrzałe dzieci mogą mieć nieproporcjonalnie dużą ciekawość, aby przeglądać strony tajemniczych dla nich książek, a tym samym rozwijać taką znajomość. W ciągu ostatnich kilku lat, a przede wszystkim w następstwie pandemii COVID 2019, zaobserwowaliśmy znaczny zwrot w kierunku książek cyfrowych. To skłania nas do zastanowienia się: jaka jest rola książek elektronicznych w nabywaniu wczesnej wiedzy o druku oraz podstawowych umiejętności czytania, pisania i liczenia? Czy mogą one stanowić wyzwanie dla potencjalnie nierównej dystrybucji podstawowych umiejętności wśród przedszkolaków, gdy zapisują się do wczesnej edukacji?
Można by pokusić się o stwierdzenie, że ebooki nie przyczyniają się do nabywania umiejętności drukowania ze względu na bardzo podstawową obserwację, że książki papierowe i ebooki różnią się od siebie, a w konsekwencji nabywanie umiejętności związanych z prawidłowym posługiwaniem się jednym rodzajem książek może nie być idealne do posługiwania się innym rodzajem książek – w tym przypadku ebookami. Rzeczywiście, ebooki są czytane na ekranie, strony są przewijane lub przesuwane zamiast przesuwane, tekst jest czasami czytany na głos, a ilustracje są czasami animowane, podczas gdy tekst w książce drukowanej jest cichy, a ilustracje są nieruchome. Wszystkie te różnice podważają ideę, że korzystanie z e-booków może przyczynić się do wiedzy o druku w taki sam sposób, jak korzystanie z książek drukowanych.
Z drugiej strony, znaczące badania wydają się sugerować, że ebooki mogą być nadal przydatne do nabywania wczesnych umiejętności czytania i pisania. W 2020 r. grupa badaczy przeprowadziła badanie, w którym zmierzyła – za pomocą eksperymentu śledzenia wzroku – uwagę dzieci na tekście opowiadania, porównując wyniki między opowiadaniem w formacie drukowanym a cyfrowym. Wyniki pokazały, że projekt synchronizacji podświetlenia – funkcja, w której segmenty tekstu są podświetlane, gdy są czytane na głos przez lektora (patrz zdjęcie) – zachęcił dzieci do spojrzenia na tekst bardziej niż w przypadku formatu papierowego, w którym taka funkcja nie była możliwa. W rzeczywistości funkcja ta może być kompensowana przez rodzica lub nauczyciela czytającego tekst wraz z dzieckiem, ale oznaczałoby to, że wynikający z tego rozwój umiejętności czytania i pisania byłby szybszy wśród dzieci z większymi zasobami.
Ogólnie rzecz biorąc, możemy argumentować, że wiele funkcji cyfrowych dostępnych w ebookach można wykorzystać do stworzenia płynniejszego doświadczenia edukacyjnego dla dzieci. Manipulowanie literami, słowami i dźwiękami w formacie papierowym może być rzeczywiście kłopotliwym procesem, jak pokazano poniżej:
Popołudniami, kiedy miałam wolne, mama uczyła mnie czytać i pisać po francusku. Nienawidziłam tego. Słowa były napisane na malutkich kawałkach papieru i musieliśmy nimi manipulować, by tworzyć zdania.
Innym powodem, dla którego ebooki mogą być podatne na rozwijanie wczesnych umiejętności czytania i pisania u dzieci, jest fakt, że często są one wielojęzyczne. Dzieje się tak, ponieważ proces tłumaczenia i dystrybucji jest bardziej płynny, gdy mamy do czynienia z formatem cyfrowym, a nie drukowanym. Z drugiej strony istnieją dowody na to, że umiejętności w zakresie znajomości druku rozwinięte w jednym języku przez dziecko mogą w pewnym stopniu przenosić się na inny język.
Rzeczywiście, w badaniu przeprowadzonym przez Bengochea i inni. naukowcy zmierzyli znajomość druku w grupie dzieci w wieku około 5 lat i dwujęzycznych w języku hiszpańskim i Majów Jukatec. Okazało się, że dzieci te wykazywały skromne umiejętności w obu językach, zwłaszcza w tym drugim. Należy to jednak umieścić w kontekście społeczności, w których się wychowują, ponieważ bardzo brakuje materiałów drukowanych w języku Maya Yucatec:
Najbardziej rozpowszechnionym zasobem drukowanym w społeczności były grafitti, przeważnie w języku hiszpańskim. Wreszcie, w domach dzieci i na podstawie raportu rodziców uzyskanego za pośrednictwem kwestionariusza, średnia liczba dostępnych książek wynosiła 0 (zakres 0-3). Teksty religijne, choć rzadkie, były na ogół jedynymi zasobami drukowanymi Majów dostępnymi w domach. (Bengochea 2017 p6)
Innymi słowy, pomimo faktu, że dzieci nie miały prawie żadnego dostępu do zasobów drukowanych w języku Majów Jukateckich, były w stanie przenieść niektóre ze swoich umiejętności nabytych w języku hiszpańskim na swój drugi język ojczysty. W rezultacie wielojęzyczność e-książek zwiększa prawdopodobieństwo, że czytelnicy mówiący kilkoma językami znajdą dzieła do przeczytania w co najmniej jednym z tych języków, zapewniając jednocześnie, że umiejętności zdobyte w druku przeniosą się na umiejętności w innych językach.
Wreszcie, nie pomijajmy faktu, że nabywanie umiejętności czytania i pisania za pośrednictwem e-booków ma tę dodatkową zaletę, że pozwala czytelnikom jednocześnie rozwijać swoje umiejętności cyfrowe. Łatwo jest uwierzyć, że młodsze pokolenia są „cyfrowymi tubylcami”, innymi słowy, że są z natury zaznajomieni z technologiami cyfrowymi, ponieważ urodzili się w erze, w której takie technologie już istniały. Jednak – i jak coraz częściej donoszą nauczyciele – niestety nie jest tak, że wszystkie dzieci są „obeznane z technologią” – lub mają tendencję do stawania się takimi bez przeszkód. Na poziom umiejętności cyfrowych, podobnie jak na inne umiejętności, wpływają czynniki takie jak klasa, rasa, płeć i narodowość. (Hague 2011 str 9)
Podsumowując, ebooki mogą być użytecznym narzędziem do usuwania nierówności wśród dzieci we wczesnej edukacji, i dotyczy to zarówno nierówności w zakresie wiedzy drukowanej i wynikających z niej umiejętności czytania i pisania, jak i nierówności w zakresie umiejętności cyfrowych.
Bibliografia
- Bengochea, Alain, Laura M. Justice, and Maria J. Hijlkema. „Print knowledge in Yucatec Maya–Spanish bilingual children: an initial inquiry.” International Journal of Bilingual Education and Bilingualism 20.7 (2017): 807-822.
- Hague, Cassie, and Sarah Payton. „Digital literacy across the curriculum.” Curriculum Leadership 9.10 (2011).
- Liao, Chia-Ning, et al. „Electronic storybook design, kindergartners’ visual attention, and print awareness: An eye-tracking investigation.” Computers & Education 144 (2020): 103703.
- Sattouf, Riad. L’Arabe du futur (Tome 2): Une jeunesse au Moyen-Orient (1984-1985). Allary éditions, 2015.